शनिवार, 24 जून 2017

राज्ञो दिलीपस्य गोसेवा

==========================

राजा दिलीपः प्रसिद्धः शासकः तपस्वी आत्मज्ञाता एवं दयादानगुणशीलसम्पन्नः महान् पुरुषः आसीत् ।

सः सूर्यवंशे उत्पन्नः महाप्रतापी सम्राट् आसीत् । सः सर्वसुखसम्पन्नोSपि परम-दुःखितः आसीत् । सः अपुत्रः आसीत् ।

शास्त्रं कथयति---"अपुत्रस्य गतिर्नास्ति स्वर्गो नैव च नैव च ।"

सः पुत्राभावात् सर्वदा दुःखमनुभवति स्म । सः पत्न्या सह पुत्रेच्छया गुरोः वशिष्ठस्य आश्रमं जगाम । तत्र स गुरुं प्रणम्य आत्मदुःखं निवेदयामास ।

गुरुः उवाच---"त्वं गोः सेवां कुरु । पुत्रो भविष्यति ।"

गुरोः आदेशं प्राप्य स गां सेवितुम् आरेभे ।

सः "नन्दिनी"--इति नाम्ना या गौः आसीत् तस्याः सेवाम् आरब्धवान् । प्रत्यहं सः गां चारयितुं वने वने निर्याति स्म ।

कालिदासः स्वरचिते सघुवंशमहाकाव्ये दिलीपस्य गोसेवां सम्यक् वर्णितवान् । यदा गौः (नन्दिनी) जलं पिबति सोSपि जलं पिबति । यदा गौः निषीदति, सोSपि निषीदति । यावत् सा व्रजति सोSपि तामनुव्रजति ।

गोसेवा-परीक्षणाय एकदा गौः लुप्ता जाता । सिंहः प्रकटीभूतः । सिंहः कथयति---"अहं शिवस्य अनुचरः अस्मि । त्वं मां प्रहर्त्तुं न शक्नोषि ।"

ततः राजा दिलीपः सिंहं प्रति उक्तवान्---"भो देव, मां भुङ्क्ष्व परं त्यज इमां गाम् ।"

सिंहेनोक्तम्---"एवमस्तु ।"

राजा दिलीपः सिंहस्याग्रे शरीरार्पणं कृतवान् । क्षणान्तरे सिंहस्थाने नन्दिनी गौः उपस्थिता ।

सा अकथयत्---"इयं तव परीक्षा । त्वं सफलीभूतः । इदानीं मम पयो दुग्ध्वा पिब । तव पुत्रो भविष्यति ।"

यथासमयं पुत्रः जातः । स एव राजा रघुः । रधुनाम्ना एव रघुकुलम् विख्यातम् ।

रघुवंशमहाकाव्ये एकस्मिन् स्थले कालिदासः उपमालङ्कार-चमत्कारं दर्शयति---

"पुरस्कृता वर्त्मनि पार्थिवेन प्रत्युद्गता पार्थिवधर्मपत्न्या ।
तदन्तरे सा विरराज धेनुः दिनक्षपामध्यगतेव सन्ध्या ।।"
===============================
वेबसाइट---
www.vaidiksanskritk.com
www.shishusanskritam.com
वैदिक साहित्य की जानकारी प्राप्त करें---
www.facebook.com/vaidiksanskrit
www.facebook.com/shabdanu
संस्कृत नौकरियों के लिए---

www.facebook.com/sanskritnaukari
आयुर्वेद और हमारा जीवनः--
www.facebook.com/aayurvedjeevan
चाणक्य-नीति पढें---
www.facebook.com/chaanakyaneeti
लौकिक साहित्य पढें---
www.facebook.com/laukiksanskrit
आर्य विचारधारा के लिए
www.facebook.com/aarshdrishti
सामान्य ज्ञान प्राप्त करें---
www.facebook.com/jnanodaya
संस्कृत सीखें---
www.facebook.com/shishusanskritam
संस्कृत निबन्ध पढें----
www.facebook.com/girvanvani
संस्कृत काव्य 
www.facebook.com/kavyanzali
संस्कृत सूक्ति पढें---
www.facebook.com/suktisudha
संस्कृत की कहानियाँ पढें---
www.facebook.com/kathamanzari
संस्कृत में मनोरंजन--
www.facebook.com/patakshepa

बुधवार, 21 जून 2017

को धन्यः

!!!---: को धन्यः :---!!!
=====================

एकदा कश्चिद् नृपतिः स्वसचिवम् अवादीत्--"हे विद्वन् !

"इहामुत्र च को धन्यः को धन्योSत्रैव प्रेत्य नो ।
को धन्यः प्रेत्य नैवात्र नो धन्यश्चोभयत्र कः ।।"

इति मम चत्वारः प्रश्नाः सन्ति य़ मासाभ्यन्तरे भवान् एतेषामुत्तरं दातुमर्हति य़ इयं भवतः योग्यतायाः परीक्षा । अन्यथा मन्त्रिपदं न शक्ष्यति भवान् अलङ्कर्तुम् ।"

सः मन्त्री बुद्धिमान् आसीत् । अन्यस्मिन्नेव दिने सः चतुरः पुरुषान् राज्ञः पुरस्तात् उपस्थापयत् । तेषु प्रथमः धर्मात्मा श्रेष्ठी , द्वितीयः कृपणो धनाढ्यः , तृतीयः तपोधनः साधुः, चतुर्थश्च कश्चित् निषादो व्याधः आसीत् ।

राजा---(सभां प्रविश्य) मन्त्रिवर्य ! किमर्थमुपस्थापिता भवता एते जनाः ?

(जयतु देवः इत्युच्चार्य सर्वे प्रणमन्ति ।)

मन्त्री---अत्र भवतः चत्वारः प्रश्नाः सन्ति । तेषां समाधानार्थं मयैते चत्वारः पुरुषाः आनीताः ।

राजा---ननु कथमिव ।

मन्त्री---इहामुत्र को धन्यः ? इति भवतः प्रथमः प्रश्नः । तस्य समाधानार्थमेषः धर्मात्मा श्रेष्ठी मयानीतः । अस्य विपुलं सत्कर्मार्जितं धनमस्ति । अयम् औदार्येण पात्रेभ्यः ददातीति प्रेत्यापि दत्तस्य भूरि फलं लप्स्यते । सोSयमिहामुत्र च धन्यः ।

राजा--कस्तावदयं द्वितीयः ?

मन्त्री---महाराज ! द्वितीयोSयं कृपणः श्रेष्ठी, यो धन्योSत्रैव, प्रेत्य नो । धनाढ्यः सन्नपि अयं दानं न करोतीति अन्यस्मिन् लोके धन्यो न भविष्यति ।

राजा ----कस्तावत् तृतीयोSयम् ?

मन्त्री---राजन् ! तृतीयोSयं तपोधनः साधुः , एष इह धनानि परित्यज्य केवलं तपः एव आचरति । अतः प्रेत्य एवासौ धन्यः , नात्र । यतः तत्रैवायं तपःफलानि लप्स्यते , भविष्यति च धन्यः ।

राजा---ननु कोSयं चतुर्थः ?

मन्त्री---देव ! कश्चित् निषादो व्याधः । अयम् उभयत्रापि अधन्यः । दरिद्रोSयमत्र । प्राणिवधं कृत्वा कुटुम्बं पालयति । न कदापि किमपि पुण्यमाचरतीति । न प्रेत्यापि लप्स्यते पुण्यफलम् ।

इत्थं च जटिलानां प्रश्नानां सोदाहरणम् उत्तरं लब्ध्वा स राजा सभ्याश्चापि सर्वे परमां मुदामवाप्नुवन् । तुष्टो राजा मन्त्रिणं धनेन मानेन च पुरस्कृत्य सभां व्यसृजत् ।
===============================
वेबसाइट---
www.vaidiksanskritk.com
www.shishusanskritam.com
संस्कृत नौकरियों के लिए---
www.facebook.com/sanskritnaukari
आयुर्वेद और हमारा जीवनः--
www.facebook.com/aayurvedjeevan
चाणक्य-नीति पढें---
www.facebook.com/chaanakyaneeti
वैदिक साहित्य की जानकारी प्राप्त करें---
www.facebook.com/vaidiksanskrit
www.facebook.com/shabdanu
लौकिक साहित्य पढें---
www.facebook.com/laukiksanskrit
आर्ष-साहित्य और आर्य विचारधारा के लिए
www.facebook.com/aarshdrishti
सामान्य ज्ञान प्राप्त करें---
www.facebook.com/jnanodaya
संस्कृत सीखें---
www.facebook.com/shishusanskritam
संस्कृत निबन्ध पढें----
www.facebook.com/girvanvani
संस्कृत काव्य का रसास्वादन करें---
www.facebook.com/kavyanzali
संस्कृत सूक्ति पढें---
www.facebook.com/suktisudha
संस्कृत की कहानियाँ पढें---
www.facebook.com/kathamanzari
संस्कृत में मनोरंजन--
www.facebook.com/patakshepa

मंगलवार, 20 जून 2017

सञ्चितार्थोSपि नश्यति

सञ्चितार्थोSपि नश्यति
==============

आसीत् धारानगर्यां भोजो नाम राजा । जन्मनैव बुद्धिमान् सुयोग्येभ्यः गुरुभ्यः अधीत्य सः शीघ्रं विद्वान् अभवत् । सिंहासनम् अधिष्ठितः सः सुप्रबन्धेन स्वराज्यं समृद्धम् अकरोत् । तस्य राज्ये जनाः सदाचारिणः आसन् । राज्ञः प्रेरणया गुणानुरागिभिः धनवद्भिः अनेके विद्यालयाः पुस्तकालयाश्च स्थापिताः । कलाविद्भिः शिल्पिभिः भव्यानि भवनानि, रम्याणि मन्दिराणि  च निर्मिताणि ।

शनिवार, 10 जून 2017

हारीतस्य दयालुता

!!!---: हारीतस्य दयालुता :---!!!
========================

यह कथा बाणभट्ट द्वारा रचित "कादम्बरी" से सम्पादित करके उद्धृत है । इस कथा में स्नान के लिए जाते हुए ऋषिकुमार द्वारा मार्ग में मरणासन्न अवस्था में वृक्ष के नीचे पडे एक शुकशावक की प्राणरक्षा का वर्णन है---

आसीत् पुरा हारीतो नाम कश्चन ऋषिकुमारः । एकदा अन्यैः ऋषिकुमारकैः सह स्नातुं गच्छन् सः एकं शुकशिशुम् अपश्यत् । शुकशिशुः मूर्च्छितः आसीत् । समुपजातकरुणः सः समीपवर्तिनं ऋषिकुमारम् अवदत्---

"अयं शुकशिशुः तरुशिखरात् पतितः श्येनमुखात् वा परिभ्रष्टः प्रतिभाति । यतो हि अल्पशेषजीवितोSयं मुहुर्मुहुः मुखेन पतति, मुहुर्मुहुः दीर्घं निश्वसिति, मुहुर्मुहुः चञ्चुपुटं च विवृणोति । तदेहि---एनं गृहाण । यावदेवं अयम् असुभिर्न विमुच्यते तावदेव एनं सरसः समीपं नय ।"

ऋषिकुमारः तं तत्र नीतवान् । हारीतः स्वयमेव तं कतिचित् सलिलबिन्दून् अपाययत् ।

उपजातनवीनप्राणं तं नवनलिनीदलस्य छायायां निधाय समुचितं स्नानविधिम् अकरोत् । अभिषेकावसाने च भगवते सवित्रे अर्घ्यं दत्त्वा सरोवरात् बहिरागत्य धौतवल्कलं परिधृतवान् । अनन्तरं सः शुकं गृहीत्वा मुनिकुमारकैः सह शनैः शनैः तपोवनाभिमुखम् अगच्छत् । सत्यमेव उक्तम्---

"सतां चेतांसि प्रायेण अकारणमित्राणि करुणापराणि च भवन्ति ।"
===============================
वेबसाइट---
www.vaidiksanskritk.com
www.shishusanskritam.com
संस्कृत नौकरियों के लिए---
www.facebook.com/sanskritnaukari
आयुर्वेद और हमारा जीवनः--
www.facebook.com/aayurvedjeevan
चाणक्य-नीति पढें---
www.facebook.com/chaanakyaneeti
वैदिक साहित्य की जानकारी प्राप्त करें---
www.facebook.com/vaidiksanskrit
www.facebook.com/shabdanu
लौकिक साहित्य पढें---
www.facebook.com/laukiksanskrit
आर्ष-साहित्य और आर्य विचारधारा के लिए
www.facebook.com/aarshdrishti
सामान्य ज्ञान प्राप्त करें---
www.facebook.com/jnanodaya
संस्कृत सीखें---
www.facebook.com/shishusanskritam
संस्कृत निबन्ध पढें----
www.facebook.com/girvanvani
संस्कृत काव्य का रसास्वादन करें---
www.facebook.com/kavyanzali
संस्कृत सूक्ति पढें---
www.facebook.com/suktisudha
संस्कृत की कहानियाँ पढें---
www.facebook.com/kathamanzari
संस्कृत में मनोरंजन--
www.facebook.com/patakshepa

सोमवार, 5 जून 2017

उसके वार से कोई नहीं बच सका

उसके तीर से कोई नहीं बच सका
=======================
www.vaidiksanskritk.com
जिसने जैसा कर्म किया, वैसा फल उसे अवश्य मिलेगा । परमात्मा के तीर से आज तक कोई नहीं बच पाया ।
बहुत ही प्रेरक कथा
++++++++++++++
एक ही घड़ी मुहूर्त में जन्म लेने पर भी सबके कर्म और भाग्य अलग अलग क्यों ?
एक प्रेरक कथा ।
एक बार एक राजा ने विद्वान् ज्योतिषियों और ज्योतिष प्रेमियों की सभा बुलाकर प्रश्न किया,
“मेरी जन्म पत्रिका के अनुसार मेरा राजा बनने का योग था इसलिए मैं राजा बना, किन्तु उसी घड़ी मुहूर्त में अनेक जातकों ने जन्म लिया होगा, जो राजा नहीं बन सके क्यों ? इसका क्या कारण है ?"
राजा के इस प्रश्न से सब मौन हो गये । क्या जबाब दें कि एक ही घड़ी मुहूर्त में जन्म लेने पर भी सबके भाग्य अलग अलग क्यों हैं ?"
सब सोच में पड़ गये । ऐसे कई दिन बीत गए । लेकिन प्रश्न का समाधान नहीं हुआ । एक दिन राजा बाग में घूम रहे थे । उसी समय एक महात्मा पधारे । उनका स्वागत सत्कार किया । । सत्कार होने के बाद राजा ने वही प्रश्न महात्मा से किया । महात्मा बडे अनुभवी थे । उन्होंने राजा को एक उपाय सुझाया ।
उन्होंने कहा, "आप यहाँ से कुछ दूर घने जंगल में जाएँ तो वहां पर आपको एक महात्मा मिलेंगे, उनसे आपको उत्तर मिल सकता है ।"
राजा की जिज्ञासा बढ़ी और घोर घने जंगल में जाकर देखा कि एक महात्मा आग के ढेर के पास बैठ कर अंगार (गरमा गरम कोयला ) खाने में व्यस्त हैं ।
सहमे हुए राजा ने महात्मा से जैसे ही प्रश्न पूछा महात्मा ने क्रोधित होकर कहा, “तेरे प्रश्न का उत्तर देने के लिए मेरे पास समय नहीं है मैं भूख से पीड़ित हूँ । तेरे प्रश्न का उत्तर यहां से कुछ आगे पहाड़ियों के बीच एक और महात्मा हैं वे दे सकते हैं ।”
राजा की जिज्ञासा और बढ़ गयी । वे वहां से चल पडे । अंधकार और पहाड़ी मार्ग पार कर बड़ी कठिनाइयों से राजा दूसरे महात्मा के पास पहुंचा, किन्तु यह क्या महात्मा को देखकर राजा हक्का बक्का रह गया ,दृश्य ही कुछ ऐसा था ।
वे महात्मा अपना ही माँस चिमटे से नोच नोच कर खा रहे थे । राजा को देखते ही महात्मा ने भी डांटते हुए कहा, "मैं भूख से बेचैन हूँ मेरे पास इतना समय नहीं है । आगे जाओ पहाड़ियों के उस पार एक आदिवासी गाँव में एक बालक जन्म लेने वाला है , जो कुछ ही देर तक जिन्दा रहेगा । सूर्योदय से पूर्व वहाँ पहुँचो वह बालक तेरे प्रश्न का उत्तर का दे सकता है ।”
सुन कर राजा बड़ा बेचैन हुआ । बड़ी अजब पहेली बन गया मेरा प्रश्न । उत्सुकता प्रबल थी । कुछ भी हो यहाँ तक पहुँच चुका हूँ । वहाँ भी जाकर देखता हूँ । क्या होता है ?
राजा पुनः कठिन मार्ग पार कर किसी तरह प्रातः होने तक उस गाँव में पहुंचा, गाँव में पता किया और उस दंपती के घर पहुंचकर सारी बात कही और शीघ्रता से बच्चा लाने को कहा ।
जैसे ही बच्चा हुआ दम्पती ने नाल सहित बालक राजा के सम्मुख उपस्थित किया ।
राजा को देखते ही बालक ने हँसते हुए कहा, "राजन् ! मेरे पास भी समय नहीं है ,किन्तु अपना उत्तर सुनो लो । तुम,मैं और दोनों महात्मा पिछले जन्म में चारों भाई व राजकुमार थे । एक बार शिकार खेलते खेलते हम जंगल में भटक गए । तीन दिन तक भूखे प्यासे भटकते रहे ।
अचानक हम चारों भाइयों को आटे की एक पोटली मिली । जैसे तैसे हमने चार बाटी सेकीं और अपनी अपनी बाटी लेकर खाने बैठे ही थे कि भूख प्यास से तड़पते हुए एक महात्मा आ गये ।
अंगार खाने वाले भइया से उन्होंने कहा –“बेटा मैं दस दिन से भूखा हूँ । अपनी बाटी में से मुझे भी कुछ दे दो । मुझ पर दया करो । जिससे मेरा भी जीवन बच जाय । इस घोर जंगल से पार निकलने की मुझमें भी कुछ सामर्थ्य आ जायेगी ।”
इतना सुनते ही भइया गुस्से से भड़क उठे और बोले, “तुम्हें दे दूंगा तो मैं क्या आग खाऊंगा, अंगारे ? चलो भागो यहां से ….।
वे महात्मा जी फिर मांस खाने वाले भइया के निकट आये उनसे भी अपनी बात कही । किन्तु उन भइया ने भी महात्मा से गुस्से में आकर कहा, “बड़ी मुश्किल से प्राप्त ये बाटी तुम्हें दे दूंगा तो मैं क्या अपना मांस नोचकर खाऊंगा ।"
भूख से लाचार वे महात्मा फिर मेरे पास भी आये ।
मुझसे भी बाटी मांगी तथा दया करने को कहा, किन्तु मैंने भी भूख में धैर्य खोकर कह दिया, "चलो आगे बढ़ो मैं क्या भूखा मरुँ ।"
बालक बोला अंतिम आशा लिये वो महात्मा आपके पास आये , आपसे भी दया की याचना की । उसकी दया याचना सुनते ही आपने उनकी दशा पर दया करते हुये ख़ुशी से अपनी बाटी में से आधी बाटी आदर सहित उन महात्मा को दे दी ।
बाटी पाकर महात्मा बड़े खुश हुए और जाते हुए बोले “तुम्हारा भविष्य तुम्हारे कर्म और व्यवहार से फलेगा । ”
बालक ने कहा “इस प्रकार हे राजन ! उस घटना के आधार पर हम सब अपना भोग, भोग रहे हैं । धरती पर एक समय में अनेकों फूल खिलते हैं, किन्तु सबके फल रूप, गुण, आकार-प्रकार, स्वाद में भिन्न होते हैं ।
इतना कहकर वह बालक मर गया ।
जो असंख्य जीवो के लिए दुर्लभ है । उस दयालु परमात्मा ने हमें मनुष्य का जन्म दिया । जहाँ असंख्य जीवो को कूड़े में ढूंढने पर भी भोजन नहीं मिलता । हमे ईश्वर ने धनवान् , सदाचारी और श्रेष्ठ कुल में जन्म दिया । ईश्वर ने हमपे भरोसा किया कि हम सब जीवो को सुख देंगे । इसीलिए ईश्वर ने हमे यह सब कुछ दिया । अब भरोसे पर खरा उतरने की बारी हमारी है ।
===============================
वेबसाइट---
www.vaidiksanskritk.com
www.shishusanskritam.com
संस्कृत नौकरियों के लिए---
www.facebook.com/sanskritnaukari
आयुर्वेद और हमारा जीवनः--
www.facebook.com/aayurvedjeevan
चाणक्य-नीति पढें---
www.facebook.com/chaanakyaneeti
वैदिक साहित्य की जानकारी प्राप्त करें---
www.facebook.com/vaidiksanskrit
www.facebook.com/shabdanu
लौकिक साहित्य पढें---
www.facebook.com/laukiksanskrit
आर्ष-साहित्य और आर्य विचारधारा के लिए
www.facebook.com/aarshdrishti
सामान्य ज्ञान प्राप्त करें---
www.facebook.com/jnanodaya
संस्कृत सीखें---
www.facebook.com/shishusanskritam
संस्कृत निबन्ध पढें----
www.facebook.com/girvanvani
संस्कृत काव्य का रसास्वादन करें---
www.facebook.com/kavyanzali
संस्कृत सूक्ति पढें---
www.facebook.com/suktisudha
संस्कृत की कहानियाँ पढें---
www.facebook.com/kathamanzari
संस्कृत में मनोरंजन--
www.facebook.com/patakshepa

रविवार, 2 अप्रैल 2017

भारस्य सम्मानः

भारस्य सम्मानः
==============

एकदा नेपोलियनः एकया महिलया सह पेरिसनगरे अटितुं निर्गतवान् आसीत् । एकस्मिन् स्थाने एकस्मिन् संकीर्णमार्गे तौ गच्छन्तौ आस्ताम् ।

महिला कतिपय-पदानि अग्रे आसीत् । पुरतः एकः श्रमिकः महान्तं भारं आदाय आगच्छन् आसीत् ।

महिलायाः आत्मनः उच्चकुलस्य धनस्य पदस्य च विषये गर्वः आसीत्, इतोSपि अस्मिन् समये सा सम्राजा (नृपेण) सह आसीत् ।

एकस्य श्रमिकस्य कृते सा कथं मार्गं त्यजेत् । मध्येमार्गं सा तथा चलन्ती आसीत् , यथा सा श्रमिकं दृष्टवती एव नहि ।

सम्राट् नेपोलियनः मार्गस्य एकं पार्श्वम् अपासरत्, महिलायाः हस्तं धृत्वा ताम् आकृष्य अवदत्---

"महाशये ! भाराय सम्मानं ददातु ।"



येषां शिरसि भारः अस्ति, ते सम्माननीयाः सन्ति ---एतं विषयं नेपोलियनः एकेन वाक्येन अबोधयत् ।
=============================
www.vaidiksanskrit.com
===============================
हमारे सहयोगी पृष्ठः--
(१.) वैदिक साहित्य हिन्दी में
www.facebook.com/vaidiksanskrit
(२.) वैदिक साहित्य और छन्द
www.facebook.com/shabdanu
(३.) लौकिक साहित्य हिन्दी में
www.facebook.com/laukiksanskrit
(४.) संस्कृत निबन्ध
www.facebook.com/girvanvani
(५.) संस्कृत सीखिए--
www.facebook.com/shishusanskritam
(६.) चाणक्य नीति
www.facebook.com/chaanakyaneeti
(७.) संस्कृत-हिन्दी में कथा
www.facebook.com/kathamanzari
(८.) संस्कृत-काव्य
www.facebook.com/kavyanzali
(९.) आयुर्वेद और हमारा जीवन
www.facebook.com/aayurvedjeevan
(१०.) भारत की विशेषताएँ--
www.facebook.com/jaibharatmahan
(११.) आर्ष दृष्टि
www.facebook.com/aarshdrishti
(१२.) हिन्दी में सामान्य-ज्ञान
www.facebook.com/jnanodaya
(१३.) संदेश, कविताएँ, चुटकुले आदि
www.facebook.com/somwad
(१४.) उर्दू-हिन्दी की गजलें, शेर-ओ-शायरी
www.facebook.com/dilorshayari
(१५.) सूक्ति-सुधा
www.facebook.com/suktisudha
(१६.) आर्यावर्त्त-गौरवम्
www.facebook.com/aryavartgaurav
(१७.) संस्कृत नौकरी
www.facebook.com/sanskritnaukari
हमारे समूहः---
(१.) वैदिक संस्कृत
https://www.facebook.com/groups/www.vaidiksanskrit
(२.) लौकिक संस्कृत
https://www.facebook.com/groups/laukiksanskrit
(३.) ज्ञानोदय
https://www.facebook.com/groups/jnanodaya
(४.) नीतिदर्पण
https://www.facebook.com/groups/neetidarpan
(५.) भाषाणां जननी संस्कृत भाषा
https://www.facebook.com/groups/bhashanam
(६.) शिशु संस्कृतम्
https://www.facebook.com/groups/bharatiyasanskrit
(७.) संस्कृत प्रश्नमञ्च
https://www.facebook.com/groups/sanskritprashna
(८.) भारतीय महापुरुष
https://www.facebook.com/groups/bharatiyamaha
(९.) आयुर्वेद और हमारा जीवन
https://www.facebook.com/groups/vedauraaryurved
(१०.) जीवन का आधार
https://www.facebook.com/groups/tatsukhe
(११.) आर्यावर्त्त निर्माण
https://www.facebook.com/groups/aaryavartnirman
(१२.) कृण्वन्तो विश्वमार्यम्
https://www.facebook.com/groups/krinvanto
(१३) कथा-मञ्जरी
https://www.facebook.com/groups/kathamanzari
(१४.) आर्य फेसबुक
https://www.facebook.com/groups/aryavaidik
(१५.) गीर्वाणवाणी
https://www.facebook.com/groups/girvanvani
(१६) वीरभोग्या वसुन्धरा
https://www.facebook.com/groups/virbhogya
(१७.) चाणक्य नीति को पसन्द करने वाले मित्र
https://www.facebook.com/groups/chaanakyaneeti/
(१८.) वैदिक संस्कृत मित्र
https://www.facebook.com/groups/vedicsanskrit/
(१९.) कुसुमाञ्जलिः
https://www.facebook.com/groups/kusumanjali/
(२०.) संस्कृत नौकरी 
https://www.facebook.com/groups/sanskritnaukari
(२१.) सूक्ति-सूधा
https://www.facebook.com/groups/suktisudha/
(२२.) भारतीयं विज्ञानम्
https://www.facebook.com/groups/indiascience/
(२३.) वैदिक संसार
https://www.facebook.com/groups/vaidiksansar/
(२४.) आर्ष दृष्टि
https://www.facebook.com/groups/aarshdrishti/
(२५.) भारत महान्
https://www.facebook.com/groups/bhartodaya/
Twitter Account
(१.) वैदिक संस्कृत
www.twitter.com/shastripraveen3
(२.) चाणक्य-नीति
www.twitter.com/shastriajya
(३.) डॉ. प्रवीण कुमार शास्त्री
www.twitter.com/praveenarya58
हमारे ब्लॉग
(१.) वैदिक संस्कृत
www.vaidiksanskrit.blogspot.in/
(२.) वैदिक संस्कृत
www.vediksanskrit.blogspot.in/
(३.) लौकिक संस्कृत
www.laukiksanskrit.blogspot.in/
(४.) चाणक्य नीति
www.chaanakyaniti.blogspot.in/
(५.) आर्य सिद्धान्त
www.aryasiddhant.blogspot.in/
(६.) संस्कृत नौकरी
www.sanskritnaukari.blogspot.in/
(७.) आयुर्वेद
www.aayurvedjivan.blogspot.in/
(८.) कथा-मञ्जरी
www.kathamanzari.blogspot.in/
(९.) सूक्ति-सुधा
www.suktisudha.blogspot.in/
(१०.) जय भारत महान्
www.jaibharatmahan.blogspot.in/
(११.) कुसुमाञ्जलिः
www.kusumanzali.blogspot.in/